دلائل اختلاف اعلام عید

در ابتدا فرا رسيدن عيد فطر را به همه دوستان تبريك عرض نموده آرزو دارم فيض كامل از اين ماه برده باشيد

با نزديكي عيد بحثي كه بسيار داغ ميگردد بحث بر سر تعيين دقيق روز عيد است كه هر ساله بين دولتهاي مختلف اسلامي آغاز ميگردد و در راس آن اختلاف روز عيد بين شيعيان و اهل تسنن در افغانستان است .

تعيين روز عيد از اين جهت مهم است كه طبق دستورات اسلامي روزه گرفتن در روز عيد فطر حرام است و روزه گرفتن در ماه رمضان واجب كه اگر اشتباه اعلام شود مشمول الذمه جمع كثيري خواهند گشت.

در حال حاضر شيعيان افغانستان و لبنان و آذربايجان بنا به تعيين عيد از سوي ايران عمل ميكنند و در عراق هم روز عيد بنا به قول آيت الله سيستاني و آيت الله حكيم صورت ميگيرد.

غالب كشورهاي اهل سنت و اهل سنت افغانستان روز عيد را بنا به اعلام عربستان و تعدادي هم عيدشان مطابق اعلام عيد در كشور مصر است.

مدتها ذهنم مشغول اين بود كه چرا اين اختلافات بوجود مي آيد ولي هر چه بيشتر گشتم كمتر يافتم تا اين كه با تحقيق فراوان به علت آن دست يافتم و چون اين پرسش امكان دارد براي ساير دوستان هم بوجود بيايد بر آن شدم علت آن را در اين مقاله شرح دهم

براي روشن شدن دليل اين اختلاف بايد نگاهي به تقويم هجري قمري بيندازيم كه اين تقويم بر دو نوع است: تقويم هجري قمري هلالي و تقويم هجري قمري قراردادي. اصول و پايه‌هاي اساسي اين تقويم ها به شرح زيرند.

تقويم هجري قمري هلالي

طول ماه هلالي، مدت زمان بين دو لحظة ماه نو نجومي متوالي است. مقدار متوسط طول ماه هلالي از سال 1900 تا 2006 ميلادي، 530589/29 شبانه‌روز يا معادل 29 شبانه‌روز و 12 ساعت و 44 دقيقه و 9/2 ثانيه است. طول ماه هلالي متوسط، ثابت نيست و به علت تاثير عوامل نجومي، به مقدار بسيار كمي تغيير مي‌كند. طول ماه هلالي حقيقي نيز ثابت نيست و به علت تاثير عوامل نجومي‌، به مقدار قابل ملاحظه اي تغيير مي‌كند. از سال 1363 هجري شمسي (مطابق 1984 ميلادي) به بعد، چند تن از پژوهشگران علم نجوم با انجام پژوهشها و محاسبات كامپيوتري گسترده دربارة تعداد زيادي از لحظه‌هاي ماه نو نجومي، طول ماههاي هلالي حقيقي و همچنين ‌ترسيم نمودارهاي خاص، به تغييرات دقيق طول ماه هلالي حقيقي، پي برده‌اند. نتايج كارهاي چهارتن از اين پژوهشگران به شرح زيرند:

صياد‌، تغييرات طول ماه هلالي حقيقي را در بازة زماني تقريباً 38 سال شمسي يا در طي 469 طول ماه هلال حقيقي كه مربوط به لحظه‌هاي ماه نو نجومي از 28 ژانوية 1960 تا 29 دسامبر 1997 مي‌باشد، مورد بررسي قرار داد و به اين نتيجه رسيد كه طول ماه هلالي حقيقي، در بازة زماني ياد شده‌، بين 29 شبانه‌روز و 6 ساعت و 53 دقيقه (كوتاه‌ترين زمان، مربوط به ماه گرد شمارة 526 با تاريخ ماه نو نجومي 29 ژوئن 1965) تا 29 شبانه‌روز و 19 ساعت و 55 دقيقه (طولاني‌ترين زمان، مربوط به ماه گَرد شمارة 631 با تاريخ ماه نو نجومي 24دسامبر 1973) و با دامنة تغييرات 13 ساعت و 2 دقيقه در طرفين مقدار متوسط طول ماه هلالي‌، تغيير مي‌كند. افزون بر اين، دورة تغييرات طول ماه هلالي حقيقي، معادل نيم دورة ساروس(Saros) است. به عبارت دقيق‌تر، پس از سپري شدن 111 يا 112 ماه هلالي‌، طول ماههاي هلالي حقيقي با تغييرات جزيي نسبت به ‌ترتيب دوره‌هاي قبلي، در دوره‌هاي بعدي تكرار مي‌شوند. نيم دوره‌هاي ساروس اول تا چهارم به ‌ترتيب شامل 112، 111‌،112 و 112 ماه هلالي حقيقي است.

ريچارد استفنسن (Richard Stephenson) از دانشگاه دارام (Durham) انگلستان و ليو بائولين (Liu Baolin) از رصدخانة پارپِل مانتِين (Purple Mountain Observatory) چين، تغييرات طول ماه هلالي حقيقي را براي مدت 5000 سال ميلادي (1000 قبل از ميلاد تا 4000 ميلادي) مورد بررسي قرار دادند و به اين نتيجه جالب رسيدند كه طول ماه هلالي حقيقي، در بازة زماني يادشده، بين 29 شبانه‌روز و 6 ساعت و 26 دقيقه (كوتاه‌ترين زمان در سال 302 قبل از ميلاد) تا 29 شبانه‌روز و 20 ساعت و 6 دقيقه (طولاني‌ترين زمان در سال 400 قبل از ميلاد) و با دامنة تغييرات 13 ساعت و 40 دقيقه در طرفين مقدار متوسط طول ماه هلالي، تغيير مي‌كند.

علاء جواد، عضو انجمن منجمين غير حرفه‌اي كويت، تغييرات طول ماه هلالي حقيقي را براي مدت 800 سال ميلادي (1600 تا 2400) مورد بررسي قرار داد و به اين نتيجه جالب رسيد كه طول ماه هلالي حقيقي، در بازة زماني ياد شده، بين 29 شبانه‌روز و 6 ساعت و 31 دقيقه (كوتاه‌ترين زمان با تاريخ ماه نو نجومي 18 ژوئن 1708) تا 29 شبانه‌روز و 19 ساعت و 59 دقيقه (طولاني‌ترين زمان با تاريخ ماه نو نجومي 15 دسامبر 1610) و با دامنة تغييرات 13 ساعت و 28 دقيقه در طرفين مقدار متوسط طول ماه هلالي، تغيير مي‌كند. افزون بر اين، دورة تغييرات طول ماه هلالي حقيقي از دو نوع دوره تشكيل شده است: يكي دورة كوتاه (كمي بيش از 1 سال شمسي، تقريباً معادل 14 ماه هلالي‌، كمينه 13 ماه و بيشينه 18 ماه هلالي) و ديگري دورة طولاني (تقريباً معادل 9 سال شمسي) كه چندين دورة كوتاه ياد شده در درون آن قرار دارد.

طول سال قمري متوسط

طول سال قمري، شامل 12 طول ماه هلالي است. مقدار متوسط طول سال قمري، از سال 1900 تا 2006 ميلادي، 367068/354 شبانه‌روز يا معادل 354 شبانه‌روز و 8 ساعت و 48 دقيقه و 7/34 ثانيه است. طول سال قمري متوسط ثابت نيست و به علت تغييرات بسيار كم طول ماه هلالي متوسط، مقدار آن نيز دستخوش تغييرات بسيار كم است.

تقويم هجري قمري قراردادي

تاريخ نويسان و ساير پژوهشگران، براي سهولت در محاسبات روزمرة تقويم هجري قمري و بر طرف كردن اشكالات ناشي از يك شبانه‌روز اختلاف در تقويم هجري قمري هلالي در كشورهاي اسلامي، از تقويمي به نام«تقويم هجري قمري قراردادي» استفاده مي‌كنند.

مبدأ و نام 12 ماه اين تقويم، همانند تقويم هجري قمري هلالي است. تعداد شبانه‌روز ماههاي اين تقويم، متناوباً 30 و 29 شبانه‌روز است. يعني ماه محرم 30، ماه صفر 29 شبانه‌روز و همين‌طور تا آخر گرفته مي‌شود. توضيح اينكه، تعداد شبانه‌روز ماه ذيحجه در سالهاي عادي 29 و در سالهاي كبيسه 30 شبانه‌روز است. در اين تقويم، نوع ماههاي قمري، قراردادي است.

طول سال قمري قراردادي ( 354 11/30 يا 354/36 شبانه‌روز) عدد صحيحي از شبانه‌روز‌هاي كامل نيست. حال آنكه در محاسبات روزمرة تقويم هجري قمري، طول سال با تعداد شبانه‌روزهاي كامل مورد نياز است. از اين رو، تاريخ نويسان و ساير پژوهشگران، براي بر طرف كردن اين مشكل در تقويم هجري قمري قرار دادي از كسر شبانه‌روز طول سال قمري قراردادي طرف نظر مي‌كنند و اين سال 354 شبانه‌روزه را «سال عادي» مي‌نامند. پس از گذشت دو يا سه سال كه مجموع كسور شبانه‌روز طول اين سالها به يك شبانه‌روز مي‌رسد. در اين صورت، يك شبانه‌روز به آخر سال مورد نظر اضافه مي‌كنند و آن سال 355 شبانه‌روز را «سال كبيسه» مي‌نامند.

دقت تقويم هجري قمري قراردادي

بررسيهاي آماري انجام شده در مورد مقايسة داده‌هاي مربوط به روز هفتة اول ماههاي تقويم هجري قمري قراردادي نسبت به روز هفتة اول ماههاي تقويم هجري قمري هلالي در بازة زماني 153 سال هجري قمري (1257 تا 1409) نشان داد كه روز هفتة اول ماههاي تقويم هجري قمري قراردادي در 43/64% با روز هفتة اول ماههاي تقويم هجري قمري هلالي، انطباق دارد. اما در 35/35%يك شبانه‌روز و در 22/0% دو شبانه‌روز خطا دارد. و همين خطا عامل اصلي بروز اختلافات بين كشورهاي اسلامي در تعيين و اعلام روز عيداست.

كشور عربستان براي تعيين اول ماه رمضان و اعلام عيد از تقويم هجري قمري قراردادي استفاده ميكند كه همانگونه كه گفته شد صددرصد دقيق نيست

منتها كشور مصر و ايران براي تعيين دقيق اساس اعلام عيد را تقويم قمري هلالي گذاشته اند و به همين منظور ديدن هلال ماه شوال به عنوان عيد مي باشد. منجمان اردني (اردن هم از مصر تبعيت ميكند) با محاسباتي در 50 سال گذشته به يك تعداد از عيدهاي اعلامي عربستان شك نموده آن را اشتباه اعلام نموده اند. البته سالهايي هم بوده كه عيد بر اساس هلالي و قراردادي يكسان بوده

مساله ديگر اين است كه اختلاف تقويم قمري هلالي بطور قطع يك شبانه روز بين كشورهاي اسلامي فرق ميكند يعني اين كه اگر در فيليپين يا اندونزي هلال ماه روئيت گردد امكان روئيت آن در مصر وجود ندارد اما با توجه به تبعيت بطور مثال فيليپين از مصر پيش آمده كه عيد در فيليپين يك روز بعد از عربستان باشد كه اين مورد قطعا نميتواند صحيح باشد. همين عوامل سبب شده اعلام عيد در كشورهاي اسلامي بين 1 تا 2 روز فرق داشته باشد

مطلب بعد اين است كه هر چند دو كشور ايران و مصر از روش هلالي استفاده ميكنند منتها بدليل فاصله زماني كه بين دو كشور وجود دارد روئيت هلال در دو كشور يكسان نيست و امكان دارد چند سال روئيت در هر دو كشور تطبيق نمايد و امكان هم دارد بين يك تا 2 روز با يكديگر فرق نمايد. و در سالهايي اعلام عيد در هر كدام از اين كشورها عيد اعلام شده برابر با عيد تقويم قراردادي باشد و در سالهايي هم نباشد.

اهل تسنن افغانستان كه تكليفشان مشخص است و در مبناي قراردادي روز عيدشان از همان اول ماه معلوم است منتها ما شيعيان افغانستان كه مبناي ماه قمري هلالي را براي عيد قبول داريم چرا بايد مطيع ايران باشيم و آيا خودمان نميتوانيم راسا نسبت به روئيت هلال ماه در همان كشور خودمان روز عيد را تعيين كنيم صد في صد اين نظريه درست است چرا كه اگر مبناي ما تعيين دقيق است خودمان با توجه به يك ساعت اختلاف زماني از ايران مستقل بايد اقدام نمائيم چون احتمال اين كه هلال ماه در افغانستان ديده شود ولي در ايران نه وجود دارد ولي اگر بنا باشد عيد ما شيعيان نيز با شبهه همراه باشد خب چرا به تقويم قراردادي قمري عمل نكنيم كه وحدت در كل كشور مان ايجاد گردد.

|